Sot është dita që të gjithë bashkë t’u shprehim nderimin tonë të thellë luftëtarëve të Brigadës së 12, 14 dhe 19 të Ushtrisë partizane, të cilët më 9 tetor të vitit 1944 çliruan Sarandën nga pushtuesit gjermanë. Sot është dita të përkulemi para kujtimit të 14 dëshmorëve të Atdheut, që ranë heroikisht në betejën për çlirimin e Sarandës.
Të kujtojmë me nderim luftëtarët e kompanisë parashutiste të Forcave Mbretërore Britanike, të cilët luftuan për çlirimin e Sarandës, krahas partizanëve shqiptarë,të përkulemi para kujtimit të 6 ushtarëve britanikë që dhanë jetën për çlirimin e qytetit dhe të cilëve Saranda dhe gjithë Shqipëria u janë përjetë mirënjohës.
Çlirimi i Sarandës dhe një ditë më vonë edhe i Delvinës, janë meritë e Brigadave të Ushtrisë Nacional-Çlirimtare, aleate e denjë e Ushtrisë së Kuqe, Marinës dhe Flotës Amerikane, Marinës e Ushtrisë Britanike.
Për çlirimin e Sarandës luftuan krah për krah partizanët shqiptarë e minoritarë grekë, italianë, anglezë e asirianë. Beteja për çlirimin e Sarandës është një simbolikë e fuqishme e frymës internacionaliste, e cila frymëzoi antifashistët nga katër anët e Globit.
Në këtë koalicion të fuqishëm, i ka rrënjët aleanca e natyrshme e sotme e Shqipërisë me Shtetet e bashkuara të Amerikës, Bashkimin Europian dhe gjithë botën e qytetëruar e demokratike.
Vlerat e antifashizmit, progresit dhe të lirisë përbëjnë rrënjët e Shqipërisë së sotme demokratike.
Luftimet për çlirimin e Sarndës, u zhvilluam më 8-10 tetor 1944, nga ana e dy batalioneve të Brigadës se XII dhe XIV, si dhe e ushtarëve anglezë, që kishin zbarkuar në Kakome dhe Borsh në shtator. Ishte nderhyrja e forcave partizane në pyllin e Brodanit, që shpëtuan nga asgjesimi i plotë, i trupave angleze, që filluan të lëviznin në segmentin rrugor Kakome – Nivicë. Forcat gjermane ishin të përqëndruara në Lëkurës dhe kodrën e Manastirit, Vromero dhe Shenjan. duke bllokuar Qafën e Gjashtës. Në datën 8 tetor, forcat partizane goditën forcat gjermane në kodrat e Vromeroit, në Qafën e Gjinos, deri në Vrion me qëllim bllokimin e rrugës automobilistike Sarandë – Delvinë. Natën e 8-9 tetorit u zhvilluan fuftime në urën e Shën Janit, mbi lumin Kalasë, të cilën armiku e kaloi me vështirësi. Në datën 9-10 tetor artileria angleze godet armikun në Manastir, ku shkatërron dhe muret e tij. Luftimet më të ashpra u zhvilluan në Qafën e Gjashtës, ku gjermanët kishin dhe pikën më të fortifikuar. Në këtë vënd u zhvillua një betejë e ashpër ku luftonin partizanët e batalionit të parë të Brig. XIV dhe të Brigadës së XII. Gjermanët u deryruan të braktisnin pozicionet e luftimit dhe Sarandën duke lënë të vrarë 50 ushtarë dhe robër 150, së bashku me një oficer madhor. Nga forcat partizane ranë dëshmorë 14 partizanë dhe u plagosen 11, prej tyre. Kjo datë ka hyrë në histori si Dita e çlirimit të Sarandës nga pushtuesit gjermanë dhe si e tillë kujtohet me respekt sot pas 77 vitesh dhe do të kujtohet përherë nga brezat që do të vinë.
